Definicja otępienia - w tym choroby Alzheimera

Otępienie jest chorobą, która wpływa na inteligencję, pamięć, osobowość a także życie emocjonalne chorych. Może ona objawić się w powiązaniu z innymi chorobami i zazwyczaj mija, kiedy główna choroba zostaje wyleczona. Jednakże często zdarza się, że demencja stanowi główny, niezależny problem zdrowotny i ma charakter progresywny.

Demencja rozwija się na przestrzeni kilku lat, w ciągu których pacjent odczuwa coraz większe problemy z pamięcią, jest zdezorientowany, a także przechodzi zmiany osobowości. Nawet proste zadania domowe zaczynają sprawiać mu problemy, co w rezultacie prowadzi do sytuacji, gdy pacjent wymaga coraz więcej pomocy osób trzecich.

Otępienie dotyka głównie osób w wieku podeszłym. Na chorobę tę cierpi 6% ludzi powyżej 65-go oraz 20% powyżej 85-go roku życia. Należy jednak pamiętać, że zdecydowana większość ludzi starszych pod względem funkcjonowania psychicznego nie napotyka żadnych problemów. Wiele osób w starszym wieku obawia się, że zachorowali na demencję kiedy zaczynają zapominać o różnych rzeczach. Nieznaczne osłabienie pamięci krótkotrwałej jest jednak zjawiskiem normalnym w późniejszych latach życia. Choć ryzyko zachorowania na otępienie wzrasta z wiekiem, choroba może objawić się także u osób młodszych. Zwana jest ona w takich przypadkach otępieniem przedstarczym [presenile dementia] i prawie zawsze jest otępieniem typu Alzheimera. Częstotliwość występowania tego schorzenia to 1 przypadek na 1 200 osób.

Przyczyny i klasyfikacja

Istnieje wiele przyczyn demencji, które dzieli się często na odwracalne, gdzie możliwe jest leczenie, oraz nieodwracalne.

Odwracalne przyczyny otępienia:

• Niedobory witamin: zazwyczaj jest to brak witaminy B12.
• Depresja u ludzi starszych może przedstawiać takie same objawy jak otępienie, czego przykładem mogą być dezorientacja, kłopoty z pamięcią oraz wahania nastroju. Depresję można leczyć i dlatego też ważnym jest, aby móc rozróżnić te dwa stany chorobowe.
• Krwawienie pod oponę twardą bardzo łatwo pojawia się u ludzi w podeszłym wieku nawet po lekkich uderzeniach w głowę i może przypominać początkowe fazy demencji.
• Infekcja: infekcja pęcherza lub zapalenie płuc może objawiać się dezorientacją i kłopotami z pamięcią, zwłaszcza jeśli osoba starsza jest także odwodniona. Demencję może również powodować zapalenie mózgu oraz AIDS.
• Leki: nadużycie leków, zwłaszcza oddziałujących na układ nerwowy, może prowadzić do wystąpienia objawów otępienia.
• Alkohol: może wprawiać w stan dezorientacji i bezwładu, przypominający demencję, jednak ustępuje on w momencie, gdy alkohol nie jest już podawany. Może on jednak też być przyczyną rozwoju prawdziwego otępienia (zobacz dalej).
• Niski poziom cukru we krwi: ten i inne problemy z przemianą materii, np. obrzęk śluzowaty, mogą wprowadzać pacjenta w stan letargu, podobny do otępienia.
• Guz mózgu: ponownie objawy mogą przypominać otępienie, jednak jeśli guz może być usunięty, w wielu przypadkach stan chorego ulega poprawie.

Otępienie, w którym osłabienie pamięci oraz inteligencji są głównymi problemami, może być podzielone na kilka typów. Cztery najbardziej znane to:

• Choroba Alzheimera: Choroba ta reprezentuje 60-80% przypadków otępienia i może być też spotykana u ludzi młodszych. Niekiedy jest ona dziedziczna. Występują w niej takie zjawiska jak proces gromadzenia się w mózgu określonego białka (beta-amyloidu) prowadzącego do obumierania komórek mózgu (neuronów) i nieznaczne zmniejszenie rozmiaru mózgu (atrofia) oraz sploty włókien nerwowych. Niemniej jednak nadal dokładnie nie wiadomo jak te przypadki są powiązane z początkami choroby i należy w związku z tym przeprowadzić jeszcze wiele badań w tej dziedzinie.
• Otępienie naczyniowe: Ten typ otępienia powstaje w wyniku tworzenia się w naczyniach mózgowych skrzepów, które zazwyczaj są zbyt małe, by pacjent zaczął odczuwać ich skutki, jednak w końcu następuje wyłączenie tak dużego obszaru mózgu, że objawy demencji stają się widoczne. Mechanizm i przyczyny powstawania tych małych zmian chorobowych są identyczne jak w przypadku udaru i krótkotrwałego niedokrwienia mózgu.
• Parkinsonizm: W tym przypadku główną chorobą nie jest otępienie, jednak po paru latach objawia się otępienie z ciałami Lewy`ego, w którym w mózgu powstają kuliste struktury zwane ciałami Lewy’ego.
• Inne formy otępienia: Istnieje wiele innych i rzadszych form otępienia, z których najbardziej rozpowszechnioną jest otępienie czołowo-skroniowe. Ponadto zespół Wernickego-Korsakowa (powodowany przez alkohol) oraz choroba Creutzfeldta-Jakoba (rzadka infekcja z objawami choroby szalonych krów u ludzi) są również często zaliczane do tej kategorii.

Objawy otępienia

Pierwszym objawem otępienia jest zazwyczaj osłabienie pamięci krótkoterminowej Chory zapomina co działo się kilka godzin lub minut temu, ale nie ma problemu z przypomnieniem sobie zdarzeń sprzed lat. Przez długi okres czasu może to być jedyny objaw i prawdopodobnie jedynie dotknięci tą chorobą są w stanie stwierdzić, że doszło do takiego pogorszenia zdrowia. W momencie gdy chory zaczyna sobie zdawać z tego sprawę, może to w pierwszych etapach demencji prowadzić do odczuwania dużej frustracji i smutku, a także do rozwoju depresji. Z uwagi na to, iż może ona pogorszyć objawy otępienia, leczenie jest bardzo ważne na tym etapie choroby. W dalszym rozwoju demencji pacjent przestaje mieć świadomość swojego stanu zdrowia, co może mu pomóc, jednak taki stan rzeczy staje się coraz trudniejszy dla jego rodziny.

Po jakimś czasie otoczenie może zauważyć, że pacjent szybko się irytuje i popada w zdenerwowanie, łatwiej jest doprowadzić go do płaczu, wydaje się roztargniony lub brak mu inicjatywy. Widoczne zaczynają też być zaburzenia emocjonalne i osobowościowe, a pacjent może zatracić zahamowania społeczne i seksualne, doprowadzając do zażenowania i skrępowania swojego otoczenia. Powodem tego jest wpływ wywierany przez płat czołowy mózgu i w zależności od typu otępienia, może on być bardziej lub mniej wyraźny.

Dominującym objawem jest zmęczenie i razem z ograniczoną zdolnością do koncentracji może stopniowo prowadzić do zaniechania korzystania z rekreacji i życia towarzyskiego. Trudności nastręcza nawet oglądanie telewizji lub czytanie książek, ponieważ zatraca się zdolność śledzenia wątków. Ostatecznie pacjent traci umiejętności wykonywania nawet najprostszych czynności, takich jak gotowanie lub utrzymanie higieny osobistej.

Istnieje wiele zagrożeń dla chorych na demencję, którzy mieszkają sami. Poza pomijaniem posiłków i problemami z higieną, osoby dotknięte otępieniem mogą zapominać o zapalonych świecach lub zostawiać włączone kuchenki itp. Krewni muszą być czujni i powinni szybko skontaktować się z pomocą społeczną lub zorganizować opiekę domową, aby zapewnić chorym wymagane wsparcie.

W końcowej fazie otępienia upośledzeniu ulegają prawie wszystkie funkcje życiowe. Mowa jest niezrozumiała, ruchy nieskoordynowane lub całkowicie upośledzone, pacjent nie jest w stanie poradzić sobie z niczym samemu. Chory zwykle trafia do domu opieki, gdzie wymaga pomocy 24 godziny na dobę. Jednakże istnieją wielkie różnice w okresach czasu potrzebnego chorobie na rozwój do tego etapu u różnych pacjentów. Okres od rozpoczęcia choroby do jej ostatniego etapu może być dłuższy niż 10 lat.

Diagnoza oraz działania ochronne przeciwko otępieniu

Jeśli ktokolwiek podejrzewa, że on lub ktoś z krewnych zachorował na otępienie, należy skontaktować się z lekarzem. Przeprowadzi on badanie, zwykle przy pomocy Krótkiej Skali Oceny Stanu Psychicznego (MMSE [mini-mental-state examination]), w którym testowane są zdolności psychiczne danej osoby, a otrzymane wyniki dają bardzo dokładne wskazanie, czy istnieje jakikolwiek problem. Ponadto często wykonuje się badania obrazowe mózgu dzięki którym można wykryć typowe zmiany chorobowe. Zwykle przeprowadza się także badania krwi w szerokim zakresie, w celu wykluczenia innych schorzeń powodujących objawy otępienia (zobacz przyczyny). Osoby dotknięte demencją nie powinny prowadzić pojazdów mechanicznych.

Leczenie otępienia

W przypadku otępienia naczyniowego leczenie przebiega za pomocą leków przeciwzakrzepowych. Ważne jest, aby znaleźć przyczynę powstawania skrzepów we krwi. Może to być np. zwężenie tętnicy szyjnej lub migotanie przedsionków. W chorobie Alzheimera inhibitory esterazy acetylocholinowej mogą złagodzić objawy, opóźniając chorobę o 6-12 miesięcy, jednak rozwój choroby nie może być zatrzymany.

W przypadkach stwierdzenia Parkinsonizmu objawy leczone są lekami opisanymi w artykule na temat choroby Parkinsona.

Główną metodą leczenia jest terapia ruchowa, opieka domowa, wsparcie i opieka ze strony krewnych. Wszystko to ma na celu ograniczenie utraty funkcji życiowych przez pacjenta, a także jak najdłuższe opóźnienie potrzeby przeniesienia pacjenta do domu opieki.

Profilaktyka otępienia

Jak to już wspomniano, otępienie naczyniowe często wynika z powstawania małych skrzepów krwi i w związku z tym do pewnego stopnia można mu zapobiegać w ten sam sposób co innym schorzeniom zakrzepowym.

Należy wykonywać duże ilości ćwiczeń i unikać palenia tytoniu, diet wysokotłuszczowych oraz otyłości, które to wszystkie prowadzą do wysokiego ciśnienia krwi oraz ryzyka rozwoju zakrzepicy (zobacz także Miażdżyca – zapobieganie). Niektóre badania sugerują, że czynności takie mogą także ograniczyć ryzyko rozwoju choroby Alzheimera, jednak w określonych jej typach występują czynniki dziedziczne, a ryzyko związane z otępieniem nie może być całkowicie wyeliminowane przy pomocy wszechstronnych działań zapobiegawczych. 

Przeczytaj ten artykuł w języku duńskim
Read this article in English