Definicja i przyczyny

Padaczka, zwana także epilepsją, sama w sobie nie jest chorobą a raczej określeniem tendencji do napadów padaczkowych. W zasadzie każdy może dostać napadu padaczkowego, np. z powodu określonej choroby lub innych okoliczności takich jak wypadek lub uraz. Termin padaczka używany jest wyłącznie wtedy, gdy dochodzi do nagłych i powtarzających się napadów.

Napad padaczkowy jest nagłą dysfunkcją mózgu, w której wszystkie lub część komórek mózgowych synchronizuje swoje czynności w niewłaściwy sposób i równocześnie zaczyna wysyłać impulsy elektryczne.

W zależności od umiejscowienia i rozproszenia tej synchronizacji, atak może mieć wiele cech. Najbardziej rozpowszechniony napad padaczkowy obejmuje całe ciało, prowadząc do kilkunasto minutowej utraty przytomności, jednak może on też trwać kilka sekund i charakteryzować się zaburzeniami świadomości, które nawet trudno wyczuć (zobacz Objawy poniżej).

Okresy pomiędzy występowaniem kolejnych ataków mogą trwać od paru minut aż do kilkunastu lat, a chory w międzyczasie nie odczuwa niczego niepokojącego. Typ napadu padaczkowego wskazuje obszar mózgu, który jest pod  jego wpływem oraz z jakim rodzajem epilepsji mamy do czynienia. Istnieje wiele przyczyn padaczki.

Wyróżnia się głównie dwa typy padaczki: idiopatyczną i objawową. Padaczkę idiopatyczną wywołuje defekt genetyczny wewnętrznego układu przesyłowego w mózgu i w związku z tym może ona być dziedziczona. Padaczka objawowa często ujawnia się po stwierdzeniu działania wpływów zewnętrznych, takich jak uszkodzenia tkanki mózgowej, oddziaływania substancji toksycznych, infekcji mózgu lub zaburzeń metabolizmu. Padaczka lub napady padaczkowe wywoływane są również przez wiele innych czynników takich jak trauma czy szok i mogą być objawem innych chorób. Przykładami czynników często wywołujących napady są:

• Nieprawidłowy rozwój mózgu w stadium embrionalnym
• Przypadek odcięcia dopływu tlenu do mózgu np. w czasie porodu
• Mocne uderzenie w głowę, skutkujące pęknięciem kości czaszki lub poważniejszym urazem
• Infekcje mózgu i jego okolic (zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)
• Skrzepy krwi w mózgu oraz krwotoki mózgowe (łącznie zwane udarami)
• Guzy mózgu
• Nadużywanie alkoholu

U niektórych chorych na padaczkę, czynników wywołujących nie wykrywa się nigdy.

Nie znana jest odpowiedź na pytanie dlaczego i w jaki sposób wszystkie te oddziaływania i choroby mogą doprowadzić do nadmiernej synchronizacji czynności mózgu a jednocześnie napadów padaczkowych.

Typy epilepsji wyróżnia się między innymi na podstawie występujących rodzajów napadów padaczkowych, wieku pacjenta, kiedy stwierdzono u niego pierwszy napad oraz podstawowej przyczyny, jeśli jest ona znana (typy napadów opisane są poniżej w punkcie Objawy). W oparciu o te wiadomości i kilka innych kryteriów można zdiagnozować różne zespoły padaczkowe, a także określić najlepszy sposób ich leczenia (zobacz poniżej Komplikacje i Perspektywy).

W krajach rozwiniętych dotkniętych padaczką jest ok. 1% populacji dorosłych. U ponad ¾ epileptyków ataki zaczęły się w ciągu ich dzieciństwa. Warto jednak zaznaczyć, że drgawek gorączkowych, które u dzieci występują względnie powszechnie, nie zalicza się do epilepsji, choć są one do niej bardzo podobne.

Objawy padaczki

Objawami padaczki są napady padaczkowe, a chory pomiędzy przypadkami ich występowania nie odczuwa żadnych niepokojących oznak i prowadzi normalne życie. Jak wspomniano już wcześniej, wyróżnia się wiele typów napadów, a poniżej wymienione są tylko te najważniejsze. Cechą wspólną wszystkich z nich jest fakt, iż tymczasowemu zatrzymaniu ulegają niektóre funkcje mózgu i zaczyna on wykazywać oznaki nieprawidłowej czynności w postaci np. drgawek mięśni, utraty przytomności a w niektórych przypadkach także zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego, zaburzeń czucia, zaburzeń mowy i innych. Prawidłowe funkcje mózgu wracają zaraz po ustąpieniu napadu, który zwykle trwa od paru sekund do kilku minut. Dłuższe napady zdarzają się rzadko.

Napady padaczkowe klasyfikuje się jako uogólnione lub częściowe w zależności od tego, czy dotknięty jest cały mózg czy tylko jego część. Napad, który rozpoczyna się jako częściowy może w niektórych przypadkach ulec rozprzestrzenieniu, stając się napadem uogólnionym, prowadzącym do utraty przytomności. Osoba po przebytym napadzie nie pamięta jego przebiegu.

Napady uogólnione

I.Rozprzestrzenianie się napadu częściowego 
II. Napad uogólniony

Napad pojawia się w środkowej części mózgu i  
rozprzestrzenia się na inne obszary. Może to być 
napad pierwotnie uogólniony lub następujący po
napadzie częściowym, który rozprzestrzenia się
do śródmózgowia.

 Napad pojawia się w środkowej części mózgu
i rozprzestrzenia się na inne obszary. Może to być napad pierwotnie uogólniony lub następujący po napadzie częściowym, który rozprzestrzenia się do śródmózgowia.

Dotyczą one całego mózgu i wiążą się z utratą przytomności. Osoba po przebyciu takiego ataku nic o nim nie pamięta. Główne typy napadów uogólnionych to:

Uogólnione napady toniczno-kloniczne  (znane również jako Grand mal)

Jest to prawdopodobnie najlepiej znany, a także najpoważniejszy, z napadów padaczkowych:

• Napady rozpoczynają się nagłą utratą przytomności, omdleniem a często też wywracaniem gałek ocznych do tyłu
• Osoba sztywnieje, ma wyprężone nogi, zgięte ręce a głowę odchyloną do tyłu
• Następują przerywane drgawki rąk i nóg
• Może dochodzić do ślinotoku, krwawienia z przygryzionego języka lub zaburzenia funkcji zwieraczy (nietrzymanie moczu i kału)
• Następuje zatrzymanie oddechu oraz w rezultacie blednięcie lub sinienie
• Po kilku minutach napad ustępuje, osoba znów zaczyna oddychać i odzyskuje przytomność lub zapada w głęboki sen
• Długo po napadzie, dana osoba może odczuwać duże zmęczenie, senność i dezorientację.

Uogólniony napad toniczno-kloniczny rzadko trwa dłużej niż kilka minut. Wygląda poważnie jednak zwykle nie jest groźny dla poszkodowanego (zobacz poniżej Komplikacje i Perspektywy).

Napady małe (znane również jako napady nieświadomości lub Petit mal)

Ten typ napadów występuje prawie wyłącznie u dzieci lub nastolatków i jest przeciwieństwem napadu toniczno-klonicznego. Charakteryzuje się kilkusekundowym zaburzeniem świadomości, kiedy to dziecko staje się bezwładne i traci kontakt z otoczeniem. Wzrok jest pusty, a gałki oczne wywrócone do góry. Dziecko nie mdleje jednak i po chwili kontynuuje przerwaną czynność, jakby nic się nie stało, nie mając świadomości, że doszło do napadu. W związku z powyższym trudno jest wykryć napady nieświadomości, nawet jeśli pojawiają się one często. Jedną z oznak występowania napadów małych mogą być trudności dziecka w nauce.

Napady miokloniczne (mioklonie)

Są to bardzo krótkie skurcze mięśni rąk, nóg i szyi. Przypominają drgawki, często odczuwane podczas zasypiania, jednak napady miokloniczne pojawiają się nagle u osób w pełni przytomnych. Występują one pojedynczo lub w seriach i mogą być symetryczne lub asymetryczne.

Napady atoniczne (znane również jako napady padania)

Nagła bardzo krótka utrata przytomności z całkowitą utratą napięcia mięśniowego, która skutkuje upadkiem osoby na ziemię bez możliwości złagodzenia uderzenia lub zrobienia czegoś, aby temu zapobiec. Przytomność odzyskuje się natychmiastowo, jednak w wyniku upadku bardzo często chorzy odnoszą poważne urazy.

Napady częściowe

W napadach częściowych, zwanych również ogniskowymi, dotknięta jest tylko część mózgu, a ich objawy zależą od umiejscowienia problemu. Ogólnie dzieli się je na proste i złożone w zależności od tego, czy następuje utrata przytomności, czy nie.

Napady częściowe proste

Nie związane z utratą przytomności. Objawy różnicowane są w zależności od tego, co kontroluje dotknięta napadem część mózgu i w związku z tym ograniczają się często do jednej lub kilku części ciała. Mogą wiązać się z rytmicznymi skurczami lub zaburzeniami czuciowymi. Napady padaczkowe w innych obszarach mózgu wywołują między innymi zaburzenia mowy, wzroku lub słuchu. W niektórych przypadkach napady proste zmieniają się w złożone lub nawet uogólnione (zobacz powyżej).

Napady częściowe złożone

I. Miejsce atak

Atak powstaje gdzieś w korze mózgui dotyczy tylko
bezpośrednio w okolicy.Objawy zależą od częścikory
mózgowej jest naruszona.

Jest to częsta forma napadów. Są one, jak sama nazwa wskazuje, bardziej złożone i mniej lub bardziej oddziałują na świadomość. Dana osoba zazwyczaj nie przypomina sobie, że doszło u niej do napadu padaczkowego. Stan świadomości ulega przymgleniu i mogą występować objawy motoryczne i/lub psychologiczne. Objawy motoryczne to zwykle bezcelowe ruchy lub czynności, np. ubieranie się lub rozbieranie, trwające od kilku sekund do paru minut. Objawy umysłowe to między innymi bujne stany marzeniowe, nagłe przypływy radości lub lęku, halucynacje, zaburzenia poczucia czasu i inne. Osoba dotknięta napadem złożonym rzadko reaguje, w momencie gdy się coś do niej powie.

Działania ochronne

W przypadku zaobserwowania u kogoś napadu padaczkowego, przede wszystkim należy zachować spokój. Jeśli jest to napad uogólniony powinno przestrzegać się poniższych zaleceń:

• Nie rób nic poza zapewnieniem, aby dana osoba nie doznała jakiegoś urazu. Jeśli występują wymioty, ułóż chorego na boku w celu zapobiegnięcia zakrztuszeniu i aspiracji do płuc
• Nie przenoś nigdzie chorego, chyba że otoczenie stwarza dla niego niebezpieczeństwo, np. jeśli do napadu doszło na schodach lub jezdni. Usuń z pobliża danej osoby wszelkie przedmioty, które mogłyby mu wyrządzić krzywdę i podłóż mu pod głowę coś miękkiego, np. złożony sweter
• Nie przytrzymuj chorego i nie wkładaj mu nic do ust, żeby zapobiec przygryzieniu języka, ponieważ można w ten sposób wyrządzić więcej szkód niż pomóc
• Obserwuj uważnie chorego, aby następnie móc dokładnie opisać całą sytuację lekarzowi, co będzie pomocne przy stawianiu diagnozy
• Wezwij karetkę pogotowia, jeśli napad trwa dłużej niż 2-3 minuty lub jeśli dochodzi do kilku napadów w krótkich odstępach czasu
• Po ustaniu drgawek, ułóż chorego w pozycji bocznej ustalonej
• Sprawdź czy dana osoba nie ma przy sobie identyfikatora chorego na padaczkę. Jeśli tak, wezwanie lekarza może nie być konieczne, poza przypadkiem opisanym powyżej. Jeśli nie, po ustaniu napadu, zapytaj chorego czy nie potrzebuje lekarza. Pozostań z chorym do odzyskania pełnej przytomności. Jeśli do napadu dochodzi po raz pierwszy, wymagana jest hospitalizacja danej osoby i przeprowadzenie szczegółowych badań.

Diagnoza padaczki

Diagnozowanie padaczki przeprowadza się na podstawie historii wielokrotnych, nagłych napadów padaczkowych, a także określonych zmian w aktywności elektrycznej mózgu, mierzonej za pomocą elektrod przytwierdzanych do głowy, czyli badania EEG (skrót od elektroencefalografia). Badanie to zwykle uzupełniane jest obrazowaniem mózgu metodami tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.

Określenie, który zespół padaczkowy występuje u danego pacjenta, odbywa się nie tylko w oparciu o te badania, ale także biorąc pod uwagę inne wyżej wspomniane czynniki.

Życie codzienne chorych na padaczkę

Chorzy na padaczkę żyją w zasadzie tak jak ludzie zdrowi. Powinni jednak być świadomi, że niektóre uwarunkowania mogą wywołać u nich napad. Są to np. spożycie alkoholu, brak snu lub inne czynniki stresogenne. Niekiedy epileptycy reagują na przerywane lub migające światło, występujące miedzy innymi w telewizorach bądź na pokazach świetlnych w klubach lub koncertach.

Chory na padaczkę może otrzymać prawo jazdy, jeśli od ostatniego napadu upłynęło u niego więcej niż dwa lata. Ponadto powinien on w świetle obowiązujących przepisów zgłosić się do odpowiedniego ośrodka ruchu drogowego w celu złożenia wyjaśnień dot. jego zdrowia. Jeśli dana osoba wykazuje tendencje do napadów padaczkowych, można na nią nałożyć ograniczenia w wykonywaniu określonych prac, np. dot. obsługi niebezpiecznych maszyn lub uprawiania sportów wyczynowych, bądź pływania.

Pacjenci ze stwierdzoną padaczką powinni zawsze nosić ze sobą identyfikator zawierający odpowiednie informacje na temat rozpoznania choroby i typu występującej padaczki.

Leczenie padaczki

Padaczkę leczy się głównie przy użyciu specjalistycznych leków przeciwpadaczkowych. Przywracają one równowagę zbyt silnych sygnałów nerwowych w mózgu, prowadzących do napadu padaczkowego i mogą być również przyjmowane profilaktycznie. Przyczynę epilepsji można wyleczyć bardzo rzadko, a przykładem tego jest np. guz mózgu, który usuwa się operacyjnie.

Dobór leków przeciwpadaczkowych jest zadaniem bardzo skomplikowanym, ponieważ różne typy działają najlepiej w określonych napadach i typach padaczki. W celu osiągnięcia najlepszych wyników czasami wymagana jest odpowiednia kombinacja leków.

Kuracja może mieć nieprzyjemne skutki uboczne i działa inaczej na każdego z pacjentów. Niemniej jednak u większości z nich, przy odpowiednim doborze lekarstw, udaje się wyeliminować występowanie napadów.

Kobiety przyjmujące leki przeciwpadaczkowe, które planują zajść w ciążę, powinny skonsultować się z lekarzem przed poczęciem dziecka, ponieważ wymagana może być zmiana ich leków w celu ograniczenia ryzyka uszkodzenia płodu.

U niektórych pacjentów kuracja okazuje się nieskuteczna i w tych przypadkach pomocne staje się chirurgiczne usunięcie części tkanki mózgowej w obszarze, w którym stwierdza się źródło napadów padaczkowych.

Perspektywy i komplikacje padaczki

Perspektywy dotyczące padaczki zależą w dużej mierze od typu występujących napadów, ich częstotliwości oraz przyczyny samej padaczki.

Padaczka, która uwidacznia się w dzieciństwie może całkowicie ustąpić po okresie dojrzewania, a częstotliwość napadów u wielu epileptyków zmniejsza się z upływem czasu. Lekarz prowadzący może zalecić zaprzestanie przyjmowania leków, jeśli ostatni napad miał miejsce wcześniej niż 5 lat wstecz.

Niektóre typy padaczki po jakimś czasie zmieniają swój typ, a przykładem jest np. padaczka dziecięca, która w okresie dorosłości ustępuje całkowicie lub przeradza się w napady uogólnione.

Wielu chorych nie cierpi na inne schorzenia oprócz padaczki. Jednakże jeśli przyczyną jest jakaś choroba lub uraz mózgu, wtedy mogą występować komplikacje oraz inne perspektywy chorobowe.

Nawet poważne napady uogólnione nie są zwykle groźne dla pacjenta, poza jedynie istnieniem ryzyka uderzenia głową o jakiś przedmiot w czasie napadu. W rzadkich przypadkach kiedy uogólniony napad toniczno-kloniczny trwa dłużej niż kilka minut, może dojść do wystąpienia komplikacji z powodu niedoboru tlenu, jeśli w czasie napadu chory przestanie oddychać. Potencjalnie grozi to uszkodzeniem mózgu lub w najgorszym wypadku śmiercią.

Kolejne niebezpieczeństwo stwarzają napady uogólnione powtarzające się w krótkich okresach czasu. Sytuacja taka prowadzi do tzw. stanu padaczkowego, będącego potencjalnie stanem zagrożenia życia, ponieważ jeden napad następuje zaraz po poprzednim. Stany padaczkowe wymagają intensywnego leczenia.

Ogólnie rzecz biorąc, perspektywy dotyczące padaczki zależą od choroby będącej jej przyczyną oraz od tego jak dobrze jest ona leczona. Występowanie częstych napadów padaczkowych prowadzi do trwałych i nieodwracalnych uszkodzeń mózgu.

 Czytaj ten artykuł w języku duńskim
 Read this article in English