Definicja i przyczyny udaru
I. Płat czołowy II. Płat skroniowy III. Tkanka pozbawiona tlenu,
IV. Skrzep krwi
Przekrój spodniej części mózgu i jego naczyń krwionośnych.
Po lewej stronie usunięto płat skroniowy .
Pokazana jest główna tętnica i obszar do którego dostarcza
ona krew. Utworzył się i utkął tam skrzep pozbawiająć ciemno
czerwony obszar mózgu dostępu tlenu. Powoduje to porażenie
i zaburzenia czucia po prawej stronie ciała
Udar jest bardzo poważnym i dość powszechnym stanem chorobowym, dotykającym ok. 1 na 500 osób mieszkających w krajach zachodnich rocznie. Ryzyko udaru rośnie wraz z wiekiem i jest ono wyższe u mężczyzn niż kobiet.
Udar pojawia się w wyniku uszkodzenia mózgu wywołanego brakiem dopływu krwi do komórek nerwowych, które w związku z tym nie otrzymują wymaganego tlenu. Może on pojawić się z trzech powodów:
Skrzepu krwi (grudki zakrzepniętej krwi) powstałego w naczyniu krwionośnym mózgu, skrzepu krwi, który dostał się do mózgu z innej części ciała lub krwotoku do mózgu z pękniętego naczynia. Przyczyną około 85% udarów są skrzepy, zaś 15% krwotoki, zwane powszechnie wylewami.
- Skrzep krwi w następstwie miażdżycy.
Naczynia krwionośne ulegają zwężeniu i uszkodzeniu w wyniku osadzania się w nich osadów z tłuszczów i wapnia – powodując stwardnienie tętnic. W tych częściach naczyń pokrytych płytkami wapnia i tłuszczu przepływ krwi może się zmniejszyć, tworząc skrzepy i powodując zakrzepicę – w rezultacie blokując dopływ krwi do tkanki mózgowej.
- Zator
Skrzep krwi, który formuje się w innej części ciała zwany jest czopem zatorowym. Może on pochodzić ze zwężonej żyły w szyi, gdzie grudka tłuszczu, wapnia i/lub skrzepłej krwi zostaje poniesiona
w krwiobiegu i dostaje się do mózgu. Taka sama sytuacja może wystąpić w przypadku migotania przedsionków, kiedy to
w przedsionku serca gromadzi się zakrzepła krew, a następnie powstały zator po wprowadzeniu do krwiobiegu i dotarciu do wąskiego naczynia w mózgu, czopuje go pozbawiając tym samym tkankę mózgową dopływu tlenu.
- Pęknięta ściana naczynia krwionośnego
Krew wypływa do tkanki mózgowej wywołując krwotok mózgowy. W większości przypadków przyczyną tego stanu jest miażdżyca, z powodu której osłabione lub uszkodzone naczynia pękają dużo łatwiej, umożliwiając krwi dostanie się do tkanki mózgowej. Objawy zwykle są identyczne jak przy skrzepach, jednak mogą być także bardziej nasilone , prowadząc do utraty przytomności. Do niektórych udarów dochodzi podczas krwotoków pod oponę pajęczą (krwotoków podpajęczynówkowych).
Kiedy komórki mózgowe zostają pozbawione tlenu w wyniku zaburzenia dopływu krwi, nie mogą one funkcjonować poprawnie
i szybko obumierają. Fakt ten wywołuje objawy w tych częściach ciała, które kontrolowane są przez uszkodzone obszary mózgu.
Objawy udaru
Każda z półkul mózgu kontroluje funkcje ciała
strony przeciwnej. W związku z tym, skrzep krwi
powstały w lewej półkuli mózgu (czerwonej)
powoduje porażenie mięśni ręki i nogi prawej.
Każda z półkul mózgu kontroluje funkcje ciała strony przeciwnej. W związku z tym, skrzep krwi powstały w lewej półkuli mózgu (czerwonej) powoduje porażenie mięśni ręki i nogi prawej. Objawy udaru pojawiają się zwykle nagle (w ciągu kilku minut)
i mogą wyglądać bardzo poważnie. Z upływem czasu często dochodzi do ich nasilenia
i zróżnicowania w zależności od tego, który obszar mózgu ulega uszkodzeniu. Mózg podzielony jest na dwie półkule (połowy) i każda z nich sprawuje kontrolę nad przeciwną stroną ciała. W związku z tym skrzep krwi powstały w lewej stronie mózgu będzie przyczyną objawów prawej ręki i nogi. Typowe objawy udaru to:
- Porażenie jednej części ciała lub twarzy
- Niezrozumiała mowa lub problemy ze zrozumieniem
- Mrowienie lub odrętwienie części ciała
- Problemy z koordynacją i utrzymaniem równowagi
Mogą również występować inne objawy.
Lekarz na podstawie typu objawów określa, który obszar mózgu uległ uszkodzeniu. Wynika to z faktu, iż kora mózgowa podzielona jest na obszary, a każdy z nich kontroluje inną funkcję. Jeśli np. udar dotyka płata skroniowego, pacjent będzie miał problemy z mową, zaś zawroty głowy i problemy z chodzeniem będą oznaczać, iż uszkodzony został móżdżek. Dlatego też mały skrzep w ważnym obszarze mózgu może wyrządzić większe szkody niż skrzep duży, ulokowany w mniej istotnej jego części.
Pomimo dość istotnych uszkodzeń mózgu, jakie wywołuje udar, jest on zazwyczaj bezbolesny. Niemniej jednak wielu pacjentów uskarża się na ból głowy. Objawy, w przeciwieństwie do przemijających ataków niedokrwiennych (TIA), utrzymują się w okresie ponad 24 godzin, a nierzadko nawet znacznie dłużej.
Działania ochronne i diagnoza
W przypadku wystąpienia objawów podobnych do tych, charakterystycznych dla udaru, należy niezwłocznie udać się do lekarza lub szpitala. Stan ten jest bardzo poważny i szybka diagnoza oraz bezzwłoczne rozpoczęcie leczenia są tu kwestiami kluczowymi. Jeśli jednak dotarcie do lekarza lub szpitala nie jest możliwe w krótkim czasie, należy jak najszybciej wezwać karetkę pogotowia.
W szpitalu przeprowadza się badanie tomografem komputerowym (zobacz obrazowanie mózgu) w celu ustalenia, czy doszło do krwotoku czy może zatamowania dopływu krwi przez skrzep oraz który obszar mózgu uległ uszkodzeniu. Wiedza ta ma wpływ na dalsze leczenie, ponieważ osobom ze stwierdzonym skrzepem podaje się np. leki rozrzedzające krew. Badanie EKG jest także jedną ze standardowych metod mających na celu sprawdzenie, czy udar nie ma związku ze schorzeniami serca.
Kiedy dochodzi do rozległego udaru, potrzebne może być udzielenie pierwszej pomocy na miejscu, zanim dojedzie pogotowie. Choć pacjent może sprawiać wrażenie, że nie rozumie co się z nim dzieje lub nie potrafi wyrazić swoich myśli, bardzo często rozumie on całą sytuację i jest w stanie śledzić tok wydarzeń naokoło. W związku z tym nie należy działać nerwowo w przypadku udaru.
Leczenie udaru
Leczenie udaru dzieli się na dwie fazy: leczenie farmakologiczne i operacyjne oraz rehabilitację.
Leczenie farmakologiczne i operacyjne:
Pierwsze badanie ma na celu upewnienie się, że oddychanie, rytm serca oraz inne funkcje życiowe są stabilne. Pacjent jak najszybciej to możliwe poddawany jest badaniu tomografem i na jego podstawie opracowywany jest dalszy plan leczenia. W przypadkach występowania skrzepów krwi, niektóre placówki stosują leczenie antykoagulacyjne (trombolizę). Jednakże metodę tę można stosować jedynie w ciągu pierwszych kilku godzin udaru. W niektórych krajach jest to względnie nowy sposób leczenia i wywołuje on niekiedy niekontrolowane krwotoki. Innym sposobem rozrzedzania krwi jest podawanie kwasu acetylosalicylowego.
Jeśli skrzep pochodzi ze zwężonej żyły szyjnej, można to wykryć przy pomocy badania ultrasonografem (USG). Następnie wprowadza się do żyły wąską rurkę (stent), która ją rozszerza, lub usuwa zwężony fragment naczynia. Robi się to w celu uniknięcia powstania nowych skrzepów.
Kiedy przyczyną jest migotanie przedsionków ważnym elementem diagnozy jest badanie EKG. Następny krok to terapia rozrzedzająca krew – antykoagulacyjna (warfaryna lub inny lek antykoagulacyjny), zapobiegająca krzepnięciu krwi w przedsionkach.
Częścią leczenia poudarowego jest zapobieganie ich nawrotom, ponieważ istnieje znaczne ryzyko wystąpienia kolejnego udaru, jeśli czynnik wywołujący nie zostanie usunięty.
Cholesterol i ciśnienie krwi sprawdzane są przy przyjęciu do szpitala, a w przypadku stwierdzenia zbyt wysokiego ich poziomu, rozpoczyna się leczenie. Podwyższone ciśnienie krwi obniża się przy pomocy leków, zaś poziomy cholesterolu redukuje się częściowo farmakologicznie, a częściowo w porozumieniu z dietetykiem szpitala dobierając odpowiednią dietę.
Ważne jest także wyeliminowanie jak największej liczby czynników ryzyka, wskazanych w części poświęconej zapobieganiu udarom.
Rehabilitacja
Rehabilitacja jest procesem bardzo istotnym i może zająć bardzo długi okres czasu. Uszkodzone komórki nerwowe nigdy nie zostaną zregenerowane, jednak można sprawić aby inne komórki pozostałe w tym obszarze przejęły ich funkcje.
W związku z tym, osoba z porażeniem kończyn dolnych , poprzez długotrwały trening, może odzyskać umiejętność chodzenia.
Proces ten trwa długo i wymaga wiele wysiłku w czasie codziennego treningu z fizykoterapeutą oraz terapeutą zajęciowym, wparcia najbliższych, różnorodnych sprzętów, jak również wysokiej motywacji pacjenta.
Taka sama sytuacja ma miejsce, jeśli ktoś traci możliwość mówienia lub innego rodzaju podobną umiejętność, wykonywaną automatycznie.
Objawy przy niewielkiej zakrzepicy znikają w ciągu pierwszego tygodnia, ale nawet jeśli się całkowicie nie wycofają, rehabilitacja może z czasem poprawić stan chorego. Zwłaszcza trzy jej pierwsze miesiące przynoszą bardzo dobre wyniki. W większości krajów istnieją kliniki rehabilitacyjne wyspecjalizowane w leczeniu poudarowym, a wiele szpitali ma oddziały z personelem specjalnie wyszkolonym w zakresie rehabilitacji.
Zapobieganie udarom
Udary mają wiele przyczyn, a ich eliminacja może zapobiegać powstawaniu nowych przypadków. Jedną z ważniejszych jest palenie tytoniu i w związku z tym rezygnacja z palenia może ograniczyć ryzyko występowania nowych udarów.
Otyłość i cukrzyca także zwiększają ryzyko, więc utrata wagi oraz ścisła kontrola poziomów cukru we krwi przyczynią się do obniżenia ryzyka nowego udaru.
Nadciśnienie oraz podwyższone ciśnienie krwi są znacznymi czynnikami ryzyka.
W przypadku podejrzeń nadciśnienia tętniczego powinno się je regularnie kontrolować, a także podawać leki mające na celu jego obniżenie.
To samo tyczy się wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Jest on obniżany częściowo przez zmianę diety na bardziej ubogą w tłuszcze, a także przez podawanie leków obniżających jego poziom.
Zdrowa i uboga w tłuszcze dieta, brak palenia tytoniu, małe spożycie alkoholu oraz częste ćwiczenia są niezbędnymi częściami trybu życia, zmniejszającego ryzyko wystąpienia udaru.
Komplikacje i perspektywy
Udar jest bardzo poważnym stanem chorobowym i nawet najmniejsze skrzepy są oznakami leżącej u podstaw choroby naczyń krwionośnych, która w późniejszym okresie może doprowadzić do powstania nowych zakrzepów. Około 1/3 przypadków kończy się śmiercią, następna 1/3 trwałym uszkodzeniem mózgu i niepełnosprawnością, a ostatniej część pacjentów udaje się w pełni wyjść z choroby.
W przypadku mniejszych udarów (skrzepów) objawy ustępują w ciągu pierwszego tygodnia, jednak przy większych, aby otrzymać zadowalające wyniki, wymagana jest rehabilitacja trwająca wiele miesięcy.
W pierwszych etapach udaru krwotoki zwykle charakteryzują się wyraźniejszymi objawami niż skrzepy, jednak ostateczny wynik bardziej zależy od wielkości uszkodzenia mózgu niż jego pochodzenia.
Read this article in English | 
